Brown-out
In de luchtvaart is een brown-out (of brownout ) een beperking van het zicht tijdens de vlucht als gevolg van (een grote hoeveelheid) stof of zand in de lucht.
Bij een brownout kan de piloot geen objecten in de buurt zien die de visuele referenties naar buiten geven die nodig zijn om het vliegtuig dicht bij de grond te besturen. Dit kan leiden tot ruimtelijke desoriëntatie en verlies van omgevingsbewustzijn (situational awareness), wat tot een ongeval kan leiden. Piloten hebben het landen tijdens brownouts vergeleken met het parallel parkeren van een auto met gesloten ogen.
Intense stofwolken die worden opgewekt door de ‘downwash’ van de helikopterrotor laag boven de grond veroorzaken aanzienlijke vliegveiligheidsrisico’s als gevolg van botsingen met vliegtuigen en obstakels op de grond, en het kantelen (dynamic rollover) als gevolg van zijdelingse beweging of hellend en oneffen terrein.
Brownouts hebben tijdens recente militaire operaties meer helikopters opgeëist dan alle andere bedreigingen samen (vanaf 2005).
Er zijn verschillende factoren die de kans op en de ernst van een brown-out beïnvloeden:
- Rotorbelasting (de kracht die de rotor moet leveren)
- Rotor configuratie (als bijvoorbeeld 1 of 2 rotors)
- Bodemsamenstelling
- Wind
- Naderingssnelheid en naderingshoek
Maatregelen om brown-out gerelateerde ongevallen te voorkomen zijn onder meer (naast oefenen, oefenen, oefenen):
- Voorbereiding van de locatie
- Piloottechniek
- Kunstmatige zichtsystemen
- Verbeterde horizontale situatie-indicatoren
- Aerodynamica zoals de “winged rotor” op de Agusta Westland EH101
- Niet-visuele weergave van positie- en oriëntatiegegevens die zijn afgeleid van geschikte sensoren, zoals Tactile Situational Awareness Systems (TSAS) die informatie aan de piloot verstrekken via de tastzin.
Zintuiglijke illusies
Opwaaiend zand en stof kan er voor zorgen dat de piloot zijn stand ten opzichte van de horizon verkeerd inschat. Waar hij ten onrechte denkt dat zijn toestel scheef hangt, kan het corrigeren juist zorgen voor een ongeval.
De downwash kan er ook voor zorgen dat het opgeworpen zand dat buiten de cockpit beweegt, een vals gevoel van beweging opwerkt. Je denkt te bewegen maar staat stil. En andersom. Vergelijk het met het rijden in een file waarbij de andere rij zachtjes gaat rijden. Bij nachtlandingen kan vliegtuigverlichting de visuele illusies versterken door de brown-out stofwolk te verlichten.
Nederland
De bemanningen van het Defensie Helikopter Commando (DHC) beoefenen zeer regelmatig het oefenen in brown-out omstandigheden. Minimaal één keer per jaar staat een oefenperiode volledig in het teken van deze vorm van oefenen. Meestal oefent het DHC hiervoor in Spanje of Portugal. In 2020 werd de oefening vanwege de Corona-uitbraak in Nederland gehouden.
Loadmaster
Een belangrijke rol in brown-out situaties is weggelegd voor de loadmasters. De piloten besturen het toestel vanuit de cockpit. Binnen de Koninklijke Luchtmacht beoordeeld de loadmaster vanuit de cabine de omgeving. Het is niet ongebruikelijk dat de loadmaster vanuit een geopende deur te omgeving (en de grond) in de gaten houdt. Vliegen in brown-out omstandigheden is niet alleen een vliegvaardigheid, het vraagt ook goede communicatieve vaardigheden van de gehele bemanning.
Afghanistan
Op 27 juli 2005 verloor de Luchtmacht een Chinook helikopter (D-105) in Afghanistan. De helikopter maakte een harde landing vanwege brown-out-omstandigheden terwijl de bemanning probeerde troepen te verplaatsen op de grens tussen Afghanistan en Pakistan. Het toestel werd vernietigd door brand, maar er waren gelukkig geen gewonden. Juist door dit ongeval werden de brown-out trainingen geïntensiveerd.
« Terug naar de Woordenlijst